DİYALİZ TEKNİKERLİĞİ EĞİTİMİ
Ülkemizde son dönem böbrek yetmezliği tedavisinde en sık uygulanan tedavi yöntemi hemodiyalizdir. Hemodiyaliz tedavisi, Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsatlandırılmış diyaliz merkezlerinde, diyaliz hekimleri gözetiminde, diyaliz hemşireleri ve diyaliz teknikerleri tarafından uygulanmaktadır.
Daha önceleri lise veya üniversite mezunu hemşireler, genellikle birkaç yıl diyaliz merkezinde aktif olarak çalıştıktan sonra, eğitim merkezi olarak belirlenmiş, Kamu-Üniversite Hastanesi Diyaliz Merkezlerinde 3 aylık sertifikasyon eğitimi ve sınavı sonrası sertifikalı diyaliz hemşiresi ünvanını kazanıyordu.
Son yıllarda, kamunun ya da özel üniversitelerin sağlık meslek yüksekokullarında, diyaliz bölümü olarak açılan okullarda, 2 yıllık eğitim sonrası diyaliz teknikeri olarak mezun olunmaktadır.
Diyaliz bölümünün kuruluş amacı, diyaliz merkezlerinde görev yapacak hemşire düzeyinde sağlık elemanını yetiştirmekti. Diyaliz bölümü eğitim programında; anatomi, fizyoloji, biyokimya, psikoloji, patoloji, iç hastalıkları gibi dersler okutulmakta ve staj dönemlerinde pratik uygulamalar yapılmaktadır.
Diyaliz teknikerlerinin görevleri; diyaliz makinesini hazırlamak, hastayı karşılayıp gerekli hazırlıkları yapmak, prosedürlere uygun olarak diyaliz işlemini başlatmak, diyaliz sırasında hastayı takip etmek, gelişen sorunlara uygun müdahaleleri yapmak, hasta bakımını yapmak, hastaya psikolojik destek olmak, diyaliz süresinin bitiminde gerekli tedavileri verip diyalizi sonlandırmak, hastayı stabil bir şekilde diyaliz salonundan çıkarmak, makine temizlik ve dezenfeksiyon işlemlerini sağlamak vb. olarak özetlenebilir.
Diyalizde çalışmak; genel hemşirelik, yoğun bakım, acil durum bilgisinin yanında, teknik ve el becerisi gerektirir. Bu eğitimin 2 yıla sığdırılması gerçekten mümkün değildir. Bu okullara sadece sağlık meslek lisesi mezunlarının alınması, daha donanımlı teknikerlerin yetişmesine imkan tanıyabilirdi. Diyaliz teknikerlerinin, diyaliz merkezlerinde çalışma imkanı bulduklarında, bu işi yıllardır yapan tecrübeli hemşirelerin karşısında bocalamaları kaçınılmazdır. Bu mezunların diyalizde aktif olarak çalışabilmeleri için 3-5 yıl daha diyaliz hekimlerinin ve tecrübeli diyaliz hemşirelerinin gözetiminde bilgi ve becerilerini artırmaları gerekecektir.
Yaklaşık 10 yıl kadar önce diyaliz sektöründe, diyaliz hemşiresi temininde zorluklar başlamıştı. Birçok diyaliz hemşiresi, daha uygun çalışma koşulları sebebiyle, başka hemşirelik çalışma alanlarına gitmekteydi. Bu süreçte diyaliz teknikerliği bölümüne yoğun ilgi oldu ve ilk mezunlar diyaliz merkezlerinde uygun maaşlarla çalışma imkanına kavuştular.
Türkiye’de şu anda özel ve kamunun 850’ ye yakın diyaliz merkezinde, 15000 civarında cihaz ile 58.000 hasta hemodiyaliz tedavisi görmektedir. Bu hastalar için 4000-5000 diyaliz hemşiresi veya diyaliz teknikeri istihdamı yeterli görünmektedir. Bu personelin 20 yıl çalışacakları varsayılırsa; yılda 200-250 öğrenci alarak bu öğrencileri tekniker olarak mezun etmek yeterliydi. Ama son yıllarda yaklaşık 30 üniversitede, yıllık 1600- 2300 kadar öğrenci bu okullara alınmıştır. Şu ana kadar, yaklaşık 4000 diyaliz teknikeri mezun oldu. Ayrıca bugüne kadar diyaliz sertifikası almış hemşire sayısı 10070 civarındadır. Şu an için ülkeye 20-30 yıl yetecek kadar diyaliz hemşiresi veya diyaliz teknikeri yetiştirilmiş gözükmektedir.
Peki; kamunun 2023 yılında ulaşılması hedeflenen 6300 diyaliz teknikeri sayısına, 2016 yılında ulaşılmasının nedeni neydi? Mevcut diyaliz teknikeri yetiştiren üniversitelerden 12 tanesi kamu üniversitesi olup; bunların toplam yıllık öğrenci kontenjanı 200-300 civarındadır. Geri kalan üniversiteler; özel üniversite olup, yıllık kontenjanları 1400-1800 civarındadır. Özel üniversiteler açısından, bu bölümü bu kadar çekici hale getiren; bölüm ilk açıldığında oluşan yüksek talep ve eğitim ücretlerinin yüksekliğidir.
Bu bölüm için, eğitim giderinin düşük olacağı; birkaç derslik ve misafir öğretim görevlisi temini ile bu eğitimin verilebileceği düşünülmüştü.
Ne yazık ki; bu bölümler pırıl pırıl bir genç kuşağın hem parasını, hem de geleceklerini yok etmektedir. Yükseköğretim Kurulu’nun (YÖK) ülkenin ihtiyaçları belliyken, eğitim standartlarını belirlemeden, bu kadar yüksek kontenjanlara izin vermesi düşündürücüdür. Bu eğitimin en önemli kısımlarından biri olan, staj için diyaliz merkezi bile bulunamamaktadır. Sağlık alanında tecrübesi yüksek kamu üniversiteleri, onlu rakamlar ile öğrenci alırken, bu konuda geçmiş birikimi ve teknik altyapıları olmayan özel üniversitelere, bu kontenjanların verilmesi, ciddi sosyal ve ekonomik sorunlara sebep olacaktır.
Bir başka açıdan bakarsak; kamunun 2023 yılına kadar hemodiyalizden hemşirelik eğitimi kökenli hemşireleri tamamen çekerek, yerine diyaliz bölümü mezunlarını istihdam etmek gibi bir stratejisi olabilir ki; mevcut durum bu stratejinin çöküşüne işaret etmektedir. Çünkü yetersiz eğitim ve pratik uygulamadan büyük ölçüde yoksun olarak yetiştirilen tekniker kadrosu, uygulama yeterliliği kazanana dek ciddi bir ekonomik maliyet oluşturmaktadır. Ayrıca bu süreçte, diyaliz teknikerleri, asgari ücret düzeyinde maaşlarla çalışmak durumundadır.
Kamunun diyaliz merkezleri için diyaliz teknikeri ihtiyacı sınırlıdır ve KPSS ile çok az sayıda tekniker alımları, diyaliz teknikerleri için sadece hayal kırıklığı yaratmaktadır.
Diyaliz sektörünün, büyük beklentiler içinde, burs ve staj olanakları ile desteklediği, diyaliz teknikerliği, şu hali ile, eğitim kalitesi düzeyi olarak, tam bir fiyasko yaratmıştır. Bu politikalar ile oluşan hızlı ve kalifiye olmayan diyaliz teknikeri arzı, sektörü belge düzeyinde memnun etmiş ve diyaliz merkezlerinde hemşirelerin talep ettiği ücret artışlarını engellemiştir. Bu ise tecrübeli hemşirelerin, başka alanlara geçişini hızlandırmıştır. Ancak artan iş kazaları ve malzeme kayıpları görülünce, sektör geri adım atarak tecrübeli hemşirelerini korumak ve tekniker sayısını belli oranda tutma yolunu izlemiştir.
Peki; bu konuda çözüm önerilerimiz nelerdir: Diyaliz Teknikerliği Eğitimi; Sağlık Meslek Lisesi mezunları için 2 yıl, diğer lise mezunları için 4 yıl olmalıdır. Yıllık öğrenci sayısı kontenjanı; ülke ihtiyacı olan 200-300 seviyesine hızla geriletilmelidir. Şu ana kadar mezun olanların ve halen okumakta olanların, diyaliz veya diğer sağlık bölümlerinde 4 yıllık bölümlere geçişleri teşvik edilmelidir. Diyaliz bölümlerinde yapılacak eğitimin müfredatı standart hale getirilmelidir. Bu öğrencilere eğitimin tecrübeli Nefrolog, Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı, Diyaliz Hekimi ve Diyaliz Hemşireleri tarafından verilmesi sağlanmalıdır. Bu eğitimi vermek isteyen üniversitelere pratik eğitim için diyaliz merkezi sahibi olma veya afiliye olma zorunluluğu getirilmelidir.
Yayın Tarihi:26/03/2016